Obraz MB Szkaplerznej

Kult Matki Bożej w Tomaszowie, czczonej w wizerunku Matki Bożej Szkaplerznej, sięga XVII w. Wg przekazów, nieznana osoba umieściła obraz w 1652 r., w kaplicy św. Wojciecha, zlokalizowanej na Przedmieściu Lwowskim. Od piaszczystego pagórka, na którym stała kaplica, miejsce nazywano „na Piaskach”. Kaplica stanęła w miejscu, w którym tomaszowscy mieszczanie w 1636 r. wystawili figurę, jako wyraz nadzwyczajnej obecności Boga, gdzie „pobożne osoby… widywały światłość niezwykłą, processye przez Aniołów odprawiane, świece i pochodnie na powietrzu gorejące, jako oznaki że to miejsce wybrała sobie na mieszkanie Najświętsza Maryja Panna”. Obraz Matki Bożej szybko znalazł rozgłos jako słynący łaskami.

Wycofujący się spod Zamościa Szwedzi w  1656 r. zniszczyli kaplicę, a wizerunek Matki Bożej zabrali do obozu wojskowego. Żołnierz szwedzki wiózł obraz pod siodłem, ale kiedy padł mu koń, rozdarł go ze złości i porzucił. Zbezczeszczony obraz odnalazły i  zabrały do domu dwie szlachcianki z Tomaszowa. Z czasem przeniosły się do Lwowa, zaś wizerunek Tomaszowskiej Pani umieściły w kaplicy kuśnierskiej lwowskiej katedry łacińskiej. Wkrótce pojawiły się przy nim wota dziękczynne. Po kilku latach, gdy w Tomaszowie odbudowano zniszczoną przez Szwedów kaplicę (1662 r.), mieszczanie zwrócili się o  zwrot cudownego obrazu. Ostatecznie stało się to dzięki poparciu abp Wojciecha Korycińskiego. Obraz Matki Bożej wrócił na dawne miejsce, a w  kaplicy kuśnierskiej jako dowód jego tam bytności pozostały srebrne wota. Kolejny raz wizerunek Matki Bożej Tomaszowskiej opuścił kaplicę w  1672 r. W obliczu zagrożenia przez wojska tureckie, mieszczanie wywieźli obraz do zamojskiej twierdzy, skąd powrócił po wojnie do kościoła parafialnego, a następnie kaplicy na Piaskach. Kaplicę – po objawieniach św. Wojciecha, które miały miejsce przed wizerunkiem Matki Bożej w  Tomaszowie w 1677 r. – zamieniono na kościół pod jego wezwaniem.

Wobec rosnącego kultu obrazu, celem lepszej obsługi przybywających do niego pielgrzymów, w latach 1721-25 na tomaszowskich Piaskach wybudowano murowany kościół. Jego fundatorem był kasztelan kijowski Józef Potocki, któremu ocalenie życia w czasie rozruchów wojennych uproszone zostało przed tomaszowskim obrazem Matki Bożej. W 1727 r. sprowadzeni zostali do Tomaszowa trynitarze i osiedlili się przy kościele na Piaskach. Zakonnicy opiekowali się miejscem kultu Matki Bożej Tomaszowskiej i św. Wojciecha do czasu kasaty redempcji w 1783 r. Po kasacie zakonu wyposażenie kościoła wraz z cudownym obrazem Matki Bożej Tomaszowskiej przeniesiono do kościoła parafialnego Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie, gdzie pozostają do dziś.

W historii Tomaszowskiego Sanktuarium niezwykle ważnym był rok 1994, który w Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej ogłoszono Rokiem Matki Bożej Tomaszowskiej. Na prośbę, pochodzącego z parafii Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie, Biskupa Ordynariusza Zamojsko-Lubaczowskiego ks. prof. Jana Śrutwy, wielowiekowy kult Matki Bożej Szkaplerznej w Tomaszowie Lubelskim został potwierdzony „breve papieskim” Jana Pawła II z dnia 2 lutego 1994 r., zezwalającym na uroczystą koronację obrazu. Cudowny wizerunek Matki Bożej został ukoronowany 17 lipca 1994 r. Aktu koronacji dokonał nuncjusz apostolski abp Józef Kowalczyk. Uroczystość koronacji odbyła się z udziałem 23 biskupów i ponad 60-tysięcznej rzeszy wiernych (także z  Ukrainy).

Uroczystość koronacji poprzedziły kilkuletnie, materialne i duchowe przygotowania parafii, którym przewodził ówczesny proboszcz parafii i kustosz sanktuarium ks. kan. Hermenegild Frąkała. Wykonano wówczas remont kościoła, konserwację ołtarza i cudownego obrazu, wybudowano tomaszowską kalwarię ze stacjami Drogi Krzyżowej, kaplicę św. Wojciecha (na miejscu tej, w której od XVII w. znajdował się cudowny obraz Matki Bożej) oraz budynek plebanii. Drukiem ukazały się wydawnictwa okolicznościowe, m.in. „Sanktuarium Maryjne w Tomaszowie Lubelskim. Wydawnictwo pamiątkowe poświęcone koronacji obrazu Matki Boskiej Tomaszowskiej” (Tomaszów Lubelski 1994).